Niepokalane Poczęcie Maryi jest dzisiaj – lub powinno być – powszechne wśród wszystkich wiernych. Jest to przecież dogmat wiary! Jednak w ciągu prawie dwóch tysięcy lat, które poprzedziły jego ogłoszenie, toczyły się o niego zażarte spory.
Newsroom (10/12/2021 10:30am, Gaudium Press) Warto przypomnieć, że Niepokalane Poczęcie to święto wybitnie celebrowane przez Brazylijczyków. Patronką tego kraju jest Matka Boża Poczęta Aparecida, która została wyłowiona z wód na sto lat przed ogłoszeniem dogmatu.
W czasie, gdy Pani Brazylii po raz pierwszy objawiła się rybakowi João, wśród wiernych panowała już wielka zgodność, co do doktryny Niepokalanego Poczęcia. Jednak walka na ten temat nie była sprawą łatwą i szybką do rozwiązania. Tomasz z Akwinu, św. Bernard z Clairvaux, św. Albert Wielki byli po przeciwnych stronach!
Wszystkie te kontrowersje mają całkowicie rozsądne wyjaśnienie – i rozwiązanie.
Historia Niepokalanego Poczęcia
Nabożeństwo do Niepokalanej sięga pierwszych wieków Kościoła. Passaglia w swoim “De Inmaculato Deiparæ Conceptu” uważa, że na początku V wieku święto Poczęcia Maryi (z nazwą Poczęcia św. Anny) było już obchodzone w Patriarchacie Jerozolimskim. Najstarszym wiarygodnym dokumentem dotyczącym tego święta jest kanon skomponowany przez św. Andrzeja z Krety w VII wieku. Z tego wieku pochodzą też pierwsze obchody tego święta w Hiszpanii, a 200 lat później w Irlandii.
Za czasów cesarza Bazylego II (976 — 1025) święto Poczęcia św. Anny weszło do oficjalnego kalendarza kościelnego i państwowego w Cesarstwie Bizantyjskim.
Już w XI wieku rozpowszechniło się w Anglii i Francji. Jak dotąd, ogólnie rzecz biorąc, przyjęcie i rozszerzenie wiary w Niepokalane Poczęcie nie napotykało większych trudności i rozwijało się spokojnie. Tylko do tej pory, bo wkrótce ten obraz zaczął się zmieniać…
Sprzeciw gigantów
W XII wieku, a jeszcze bardziej w XIII wieku, polemiki na ten temat zaczęły nabierać znaczenia. Wśród wątpiących byli ludzie uczeni i święci: św. Bernard, św. Bonawentura, św. Albert Wielki, św. Tomasz z Akwinu![1]
Wyjaśnienie tej sytuacji jest stosunkowo proste: jak pogodzić Niepokalane Poczęcie z powszechnym Odkupieniem dokonanym przez Chrystusa? Przecież, jeśli Matka Boża była wyjątkiem od reguły, to Odkupienie nie było powszechne, nie objęło wszystkich dzieci Adama. Teraz jest to niemożliwe, ponieważ powszechne Odkupienie zostało już przyznane, hipoteza Niepokalanego Poczęcia została odrzucona.
Walka ta zaostrzyła się aż do XIV wieku, kiedy to błogosławiony franciszkanin Jan Duns Szkot – idąc w ślady swego mistrza, Wilhelma z Ware — znalazł rozwiązanie: doktrynę o Odkupieniu zachowawczym.
Jego teza jest następująca: istnieją dwa sposoby odkupienia kogoś. Jednym z nich jest zapłacenie okupu w celu wyciągnięcia go z niewoli, drugim — zapłacenie go z wyprzedzeniem, tak aby beneficjent nie trafił nawet do więzienia. Ten drugi sposób jest bardziej właściwym odkupieniem, nawet głębszym niż ten pierwszy! I właśnie w ten sposób nieskończone zasługi Pana naszego Jezusa Chrystusa zostały zastosowane do Jego Matki.[2]
Powrót do pokoju
Dzięki rozwiązaniu Dunsa Szkota zwolennicy Niepokalanego Poczęcia, zarówno wśród teologów, jak i wśród ludu, zaczęli nabierać sił, do tego stopnia, że 27 lutego 1477 r. papież Sykstus IV bullą Cum Præexcelsa zatwierdził święto i oficjum oraz udzielił odpustów.
Jednak spór nie był jeszcze całkowicie zakończony: ten sam papież musiał na przykład opublikować w 1483 r. konstytucję (Grave Nimis) zabraniającą tym, którzy byli po jednej stronie, nazywania heretykami tych, którzy byli po drugiej!
Nawet Sobór Trydencki, zwołany prawie wiek później, nie chciał zabrać głosu. Ratyfikował on jedynie decyzje Sykstusa IV.
W każdym razie sensus fidelium skłaniał się coraz bardziej ku głoszeniu dogmatu. Nowo powstały zakon jezuitów przyłączył się do partii przychylnych. Pod wpływem Towarzystwa Jezusowego, od 1554 roku, zaczęto obchodzić to święto w Brazylii.
W XVII wieku przybyło zwolenników w sferze świeckiej: kilku gubernatorów zwróciło się do kolejnych papieży z prośbą o opublikowanie deklaracji dogmatycznej o Niepokalanym Poczęciu: Między innymi cesarz austriacki Ferdynand II; Filip V, król Hiszpanii; Zygmunt Stary, król Polski; Leopold, arcyksiążę Tyrolu; Ernest Bawarski.
Głoszenie dogmatu
Kościół, niezwykle mądry, nigdy nie podejmuje pochopnych decyzji. Pius IX, 2 lutego 1849 r., przebywając na wygnaniu w Gaecie, wysłał do wszystkich biskupów świata encyklikę Ubi Primum, pytając ich o nabożeństwo ich podwładnych do Niepokalanego Poczęcia. Spośród wszystkich 750 kardynałów, biskupów i wikariuszy apostolskich, jakimi dysponował ówczesny Kościół katolicki, ponad 600 było w stanie odpowiedzieć na pytanie papieża. Spośród nich tylko pięciu miało wątpliwości ,co do celowości deklaracji dogmatycznej.
Dla Piusa IX było to coś więcej niż potwierdzenie. Wreszcie, 8 grudnia 1854 roku, podczas najbardziej uroczystej Mszy Świętej, w obecności 54 kardynałów, 42 arcybiskupów i 98 biskupów z czterech krańców ziemi, wzruszony do łez, ogłasza:
“Oświadczamy, wypowiadamy i określamy, że nauka, iż Najświętsza Maryja Panna w pierwszej chwili swego poczęcia, dzięki osobliwej łasce i przywilejowi Boga Wszechmogącego, w uważności na tajemnice Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego, została zachowana odporna na wszelką zmazę winy pierworodnej, ta nauka została objawiona przez Boga i dlatego musi być mocno i stale wyznawana przez wszystkich wiernych.“[3]
Tym stwierdzeniem i bullą Ineffabilis Deus papież zamknął debatę na zawsze. Niepokalane Poczęcie stało się prawdą wiary. Od tego czasu każdy, kto twierdził, że jest katolikiem, musiał przyznać ten przywilej Najświętszej Dziewicy.[4]
[1] Wielu uważa, że św. Tomasz pod koniec życia powrócił do obrony przywileju Niepokalanego Poczęcia, tak jak to czynił na początku swojej kariery teologicznej (Por. GARRIGOU-LAGRANGE, Réginald. La Mère du Sauveur et notre vie intérieure. Paris: Du Cerf, 1948, s. 56)
[2] BLAIS, Hervé (org.). La Vierge Immaculée: Histoire et doctrine. Montréal: Franciscaines, 1954, 145-148.
[3] CHANTREL, J. Histoire Populaire des Papes. 2. ed. Paris: Dillet, 1856, v. 24, s. 160-164. Ta sama formuła, której użył Papież w bulli Ineffabilis Deus (por. DH, 2803).
[4] Wszystkie dane w tym artykule, które nie są cytowane, zostały zaczerpnięte z pracy Msgr. João Scognamiglio Clá Dias: The Little Office of the Immaculate Conception Commented. 2. wyd. São Paulo: Lumen Sapientiæ, 2011, v. 2.
Opracowała Marzena Nowak
